Kansen voor gespreid leiderschap in coronatijd | Coronablog #3
Corona blijft het land en daarmee ons onderwijs in alle hevigheid bezighouden. Mede door de varianten van het virus hebben we te maken met grote onzekerheid over het verloop van de lockdown, de scholensluiting en de wijze waarop het onderwijs eventueel weer hervat kan worden. Deze onzekerheid kan verlammend werken. Terwijl we zo graag willen doen wat onze passie is: mooi onderwijs maken en een veilige leeromgeving bieden aan al onze leerlingen.
Door Edith Pijpers
Er is veel geleerd van de periode tijdens de vorige scholensluiting
Schoolteams hebben ervaring opgedaan met het inrichten van afstandsonderwijs. Schoolleiders hebben ontdekt dat letterlijk en figuurlijk afstand houden ook mooie kansen oplevert. Tijdens de eerste scholensluiting ontstond onverwacht ruimte én noodzaak voor gespreid leiderschap.
Perspectiefverschuiving door de crisis
Als de boel op z’n kop staat, moet je anders kijken en anders handelen. Het gebrek aan houvast en het ontstaan van ruimte dwong leerkrachten tot creativiteit, volharding en samenwerking. Doordat leerkrachten samenwerkten en elkaar steunden ervoeren zij eigenaarschap en flow. Bij schoolleiders ontstond een perspectiefverschuiving, zij zagen dat zij anders moesten en konden leidinggeven.
Anders leidinggeven, drie voorbeelden
Krachtige voorbeelden gespreid leiderschap in crisistijd zijn te lezen in het artikel Afstand houden, loslaten en vasthouden (Pijpers-Streefkerk, E.B., 2020). In dit artikel vertellen schoolleiders over hun unieke ervaringen. Drie aansprekende quotes uit het artikel zijn hieronder ogenomen. Aan het woord komen Wendy Zweep, Kees van Garderen en Marnix Compagnie.
Vertrouwen en op hoofdlijnen monitoren
Wendy Zweep: “In de eerste weken van het thuisonderwijs was ik vooral bezig met het maken van plannen waarin alle afspraken vast kwamen te liggen. Ik was erg gefocust op afstemming en doorgaande lijnen. Ik probeerde controle te houden. Toen mij duidelijk werd dat dit een onmogelijke opgave was, heb ik mij vooral gericht op het stellen van kaders waarbinnen de units hun eigen thuisonderwijs konden vormgeven. In de loop van de weken pakten collega’s dit meer en meer op en namen hierin zelf de regie. Er ontstond een enorme flow. Dit gaf mij het vertrouwen dat ik nog meer kon loslaten. Ik kon vanuit een helicopterview kijken, leiddinggeven op hoofdlijnen en processen monitoren. Dit was een bijzondere ervaring”.
Soms kan een ander het beter
Marnix Compagnie: ”Leiderschap veranderde van leiderschap dichtbij in leiderschap op afstand. Deze periode van afstandsleren heeft van mij gevraagd om vertrouwde systemen los te laten en op een andere manier te gaan leidinggeven…...Soms kan een ander iets beter. En ja, leiderschap is ook daarvan gebruik maken. Ik had op me genomen om de noodopvang voor de kinderen te coördineren. In het begin waren het een paar kinderen. In de loop van de tijd nam de hoeveelheid kinderen toe en werd de coördinerende taak groter. Als management team hebben we in het najaar de test van Management Drives gedaan. Daaruit kwam naar voren dat mijn intern begeleider (IB-er) een blauw profiel heeft. Ik heb die blauwe kleur in mindere mate. Ik kan het prima, maar het kost mij meer tijd en het geeft mij veel minder energie dan dat het haar geeft. Ik heb ik mijn IB-er gevraagd het coördineren van mij over te nemen. Zij kan het gewoon beter en dit toegeven levert zowel haar als mij veel meer op”.
(Her)kennen van elkaars kwaliteiten
Kees van Garderen: “In de periode van onderwijs op afstand werd intensiever samengewerkt aan onderwijsinhoud, vormgeving en het leren van en met elkaar. Elke week hadden we op dinsdag en donderdag een digitale vergadering om aanpakken, ervaringen, ideeën en inzichten uit te wisselen, elkaar hierop feedback te geven en af te stemmen waar nodig. Intensieve samenwerking was het gevolg, waarbij gebruik werd gemaakt van elkaars specifieke kwaliteiten. Oudere teamleden, waaronder ikzelf, zagen op tegen het digitaal vergaderen en overleg op afstand. Ik vroeg jongere collega’s om de oudere te helpen en zo lukte het ons uiteindelijk allemaal. Doordat ik de jongere collega’s activeerde en ruimte gaf voor het experimenteren met digitale werkvormen gebeurde er nog meer. Met name het enthousiasme van de jongere collega’s over de meerwaarde van het video-bellen met leerlingen trok de oudere leerkrachten over de streep. Dat wilden zij ook kunnen.”
Loslaten en vasthouden
De schoolleiders ontdekten ongeplande en onverwachte kansen om hun leiderschap te spreiden. Er ontstond eigenaarschap en flow in hun team juist in de crisis. De leerkrachten ervoeren (professionele) ruimte om vanuit hun specifieke deskundigheid en passie te helpen het onderwijs zo mooi mogelijk en zo goed mogelijk vorm te geven. Er ontstond ruimte én noodzaak voor gespreid leiderschap. Gedwongen loslaten laat onverwachte effecten zien die het vasthouden waard zijn!
Wendy Zweep, Kees van Garderen en Marnix Compagnie studeren aan de Master Educational Leadership van Penta Nova.
Edith Pijpers-Streefkerk is onderwijsadviseur bij het Marnix Onderwijscentrum in Utrecht en docent bij de schoolleidersopleiding Penta Nova.
Pijpers-Streefkerk, E.B. (2020). Afstand houden, loslaten en vasthouden, schoolleiders ervaren gespreid leiderschap in crisistijd. Schoolmanagement, 22 (4),10-12
